Bu dünyada əllərində olan sərvət və imkanlar sayəsində öz həddini aşan, bütün bunlara güvənərək yollarını azan təkəbbürlü insanlar böyük səhvə yol verirlər. Onlar axirətdə başlarına nələrin gələcəyi haqqında heç düşünmür, özlərinə aid etmədikləri, özlərini uzaq hesab etdikləri axirət əzabına gözləmədikləri bir anda düçar olurlar. Bu dünyadakı qİsa ömürlərində Allah`ı, hesab verəcəkləri anı və qiyamət gününü düşünməmələrinin müqabilində onlar cəhənnəmə sövq edilirlər. Bura əbədi hesab etdikləri həyatlarının bundan sonrakı hissəsini keçirəcəkləri məskəndir. Allah`ı və axirəti yaddan çıxaran bu insanların axirətdə düşəcəkləri vəziyyət Quranda belə bildirilir:

Allah`ın ayələrini lağa qoyduqları və dünya həyatına qapılaraq axirəti unutduqlarına görə sürüklənib cəhənnəmə salınan bu insanların hamını məsxərəyə qoyub ələ salmasının əsas səbəbi onların təkəbbürlü və lovğa olmalarıdır. Onları bu vəziyyətə də elə öz təkəbbür və lovğalıqları gətirmişdir. Çünki axirət həyatı onların indiyədək haqqında heç bir şey eşitmədikləri bir məsələ deyildi. Allah bunu həmin adamlara onlar hələ bu dünyada olduqları zaman Öz elçiləri və Kitabları vasitəsilə dəfələrlə xatırlatmışdı. Lakin onlar təkəbbür göstərdikləri üçün bu nəsihətləri dinləməmiş və onlardan üz döndərmişdilər. Nəticədə isə öz davranış və əməlləri səbəbi ilə qazandıqları cəzaya layiq olur və bu cəzanı çəkirlər:

Təkəbbürlü insanların ölməsi ilə birlikdə başlayacaq əbədi cəhənnəm həyatı, qiyamət günündəki vəziyyətləri, çəkəcəkləri əzablar Quranda bir-bir ifadə və təsvir edilmişdir. Bu insanların axirətdəki vəziyyəti Allah`a qarşı təkəbbür göstərən və ya ruhlarında belə bir təhlükə daşıyan hər bir kəsə nəsihət olsun deyə kitabın bu fəslində ayrı-ayrı başlıqlar altında nəzərdən keçirilir.

Cəhənnəmdə alçaldılıb təhqir edilirlər

Dünya həyatında təkəbbür göstərənlər cəhənnəmdə bunun cəzasını çox alçaldıcı və təhqiramiz bir əzabla görəcəklər. Onlar böyük bir fiziki (cismani) əzabla yanaşı həm də mənəvi əzabla alçaldılıb təhqir olunacaqları bir aqibətlə qarşılaşacaqlar. Dünya həyatında təkəbbür göstərib lovğalanmağın cəzası cəhənnəmdə yaşanacaq əbədi rəzalət və təhqirdir:

Allah belə təkəbbürlü adamları onların dünyada ikən ən çox nifrət etdiyi, heç xoşlamadığı vəziyyətlərə salır. Onlar odun içində üzü üstə sürüklənmək kimi alçaldıcı və təhqiramiz bir vəziyyətlə qarşılaşacaqlar. Oda girməyin özü əslində böyük bir əzabdır, lakin təkəbbürlü insanlar üçün odun içində üzü üstə sürüklənərək alçaldılmaq daha ağır bir əzabdır. Ayələrdə belə buyrulur:

Yuxarıdakı ayələrdə insanın azğınlaşaraq özündənrazı davranmasından, yəni təkəbbüründən bəhs edilmişdir. Həmçinin ayədən də aydın olduğu kimi, təkəbbürlü insanın bu azğınlığının ən bariz təzahürü onun iman gətirən möminlərə mane olmağa çalışmasıdır. Başqa bir ayədə isə bu dünyada özünü yüksək tutub üstün və qürurlu yaşayan lovğa insanların cəhənnəmdə bunun tamamilə əksinə olan bir vəziyyətə düşəcəkləri bildirilir:

Beləliklə, təkəbbürlü insanların haqsız yerə lovğalanmasının nəticəsi məhz budur. Onların arxasınca qaçdığı, dördəlli yapışdığı dünyanın özü əslində müvəqqətidir. Əllərində nə qədər sərvət olsa da onların hamısı bir gün tükənib bitir, dünya həyatına aid olan bütün zövq və gözəlliklər arxada qalır. Halbuki axirət həyatı əbədidir. Həmçinin var olan hər bir şeyin sahibi Allah`dır. Allah bu dünya həyatında insanlara verdiklərini onları yalnız sınamaq üçün verir. Rəbbimiz bütün bu nemətləri insanlara onların dünyada Allah rizasını axtarıb şükr edənlərdən olacağını yoxsa nankorluq edib inkarçılıq mövqeyində dayanacağını sınamaq üçün verir. Verilən bu nemətlər qarşısında lovğalanıb təkəbbür göstərməyi üstün tutan insanların bunun müqabilində alacağı cəza isə umduqlarının tam əksinə olan təhqiramiz bir əzab olacaq.

Çirkin vəziyyətə salınırlar

Təkəbbürlü insanların ən çox öyündükləri məsələlərdən biri də öz fiziki xüsusiyyətləri və cismani gözəllikləridir. Bu səbəbdən də öz gözəllikləri ilə öyünüb lovğalanan adamların axirətdə ən çox qorxduqları şey onların başlarına gəlir. Onlar çirkin hala salınır, üzləri qapqara olur:

Əbədi olaraq cəhənnəmdə qalırlar

Ayələrdə ifadə edildiyinə görə, Allah`a qarşı təkəbbür göstərənlər əbədi olaraq cəhənnəmdə qalacaq və oradan heç bir vasitə ilə çıxa bilməyəcəklər. Həmin insanların cəhənnəmə daxil olmalarının səbəbi kimi də onların təkəbbürlülük etmələri göstərilir. Allah onların bu təkəbbür və lovğalığını əbədi cəhənnəm əzabı ilə cəzalandıracağını ayələrdə belə xəbər verir:

Şübhəsiz ki, hətta gözlə görməyə belə dözməyin qeyri-mümkün olduğu cəhənnəm əzabında milyard, trilyon illərlə qalmaq, bunun yenə də bitməyəcəyini və əbədi olaraq davam edəcəyini bilmək insanın hətta təxəyyülünə də sığmayan bir haldır. Belə bir əzabla cəzalandırılmaqdan da böyük və ağır cəza ola bilməz. Həmçinin bu əzab şiddətinə görə insanda yox olmaq arzusu yaradacaq, dünya həyatındakı hər bir hərəkətinə və davranışına görə onu utandırıb hədsiz şəkildə alçaldacaq bir əzabdır.

Qiyamət günü sərvətləri və övladları onlara heç bir fayda verə bilməz

Təkəbbürlü insanların bu dünyada yaşayarkən bütün hakimiyyət və gücün Allah`ın əlində olduğunu unudaraq öz sərvətləri və övladları ilə öyünmələri və bu səbəbdən də lovğalanmaları aşkar bir həqiqətdir. Halbuki bütün bunlar sadəcə olaraq Allah`ın insanları sınağa çəkmək üçün verdiyi müvəqqəti nemətlərdir. Əbədi olan və Allah dərgahında məqbul sayılan yeganə üstünlük ölçüsü isə «təqva»dır. Bu barədə Quranda «Allah yanında ən hörmətli olanınız Allah`dan ən çox qorxanınızdır» («Hucurat» surəsi, 13) deyə bildirilir. Buna baxmayaraq təqvada deyil, Allah`a üsyan etməkdə yarışan insanlar nə qədər böyük səhv etdiklərini qiyamət günü biləcəklər, çünki axirətdə bunların heç birinin dəyəri olmayacaq:

Təkəbbürlü insanların ən çox öyündükləri məsələlərin başında onların əsil-nəsilləri və övladları gəlir. Quranda bir çox insanların onları Allah`ın yaratdığını unudaraq sahibləndikləri övladlarından və nəsillərindən qiyamət günü qaçacaqları bildirilir:

Ayələrdə həmçinin nəsilləri ilə öyünən insanların qiyamət günü «əsil-nəsil» kimi bir anlayış tanımayacaqları və onları tamamilə unudacaqları, qohumlarından və övladlarından heç bir fayda görə bilməyəcəkləri də ifadə edilir:

Dünyada olarkən əllərindəki sərvətlərlə lovğalanan insanların var-dövlət yığıb toplamalarının da onlara heç bir fayda verməyəcəyi «Əraf əhli üzlərindən tanıdıqları adamlara müraciət edib: «Sizə nə yığdığınız mal-dövlət, nə də təkəbbürünüz fayda verdi», -deyəcək» («Əraf» surəsi, 48) ayəsi ilə bizə bildirilmişdir. Bütün sərvətlərin Allah`a məxsus olduğunu dərk etmədiklərinə görə özlərini güc-qüdrət sahibi sayan insanlar axirətdə əsl həqiqətləri görəcək, hər şeyin mütləq sahibinin Allah olduğunu dərk edəcəklər. Həmçinin onu da biləcəklər ki, axirət günündə nə bu dünyada sahib olduqları var-dövlətləri, nə sərvətləri, nə də gücləri onları dəhşətli əzabdan xilas etmək üçün kifayət deyil: